Εν καιρώ πανδημίας αναφερόμαστε στους επαγγελματίες υγείας οι οποίοι εργάζονται αδιάκοπα βάζοντας τον εαυτό τους σε κίνδυνο απέναντι σε άγνωστο εχθρό, τον Covid-19, ως οι σημερινοί ήρωες. Παρόλα αυτά ξεχνάμε αυτούς που συγκαταλέγονται στα επαγγέλματα που διαχρονικά εργάζονται σε καθημερινή βάση έχοντας να αντιμετωπίσουν διάφορους κινδύνους όπως για παράδειγμα τους αστυνομικούς, τους πυροσβέστες και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους.
Το παρόν άρθρο εστιάζει στους ανθρώπους που διασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία του σωφρονιστικού ιδρύματος της χώρας.
Όταν σκεφτόμαστε φυλακές, σκεφτόμαστε άτομα που καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης. Ίσως σκεφτόμαστε εκείνους που βρίσκονται στη φυλακή και περιμένουν την δίκη τους. Όταν σκεφτόμαστε την αποφυλάκιση, σκεφτόμαστε τους καταδικασθέντες που επιστρέφουν στο σπίτι τους. Όταν σκεφτόμαστε τη φυλακή, σκεφτόμαστε εγκληματίες. Σπάνια σκεφτόμαστε άτομα που εργάζονται στις φυλακές. Άτομα που για δεκαετίες μπαίνουν και βγαίνουν ως εργαζόμενοι στις εγκαταστάσεις των φυλακών καθημερινά. Τελικά, ο χρόνος των εργαζομένων εντός των εγκαταστάσεων των φυλακών είναι πολύ μεγαλύτερος από τον χρόνο των πλείστων ανθρώπων που εκτίουν ποινή φυλάκισης.
Όταν σκεφτόμαστε τα σωφρονιστικά ιδρύματα πρέπει να σκεφτούμε όλους τους ανθρώπους πίσω από τους τοίχους. Τα φυλακισμένα άτομα αποτελούν κομμάτι αυτού του κόσμου, αλλά δεν είναι οι μόνοι εντός των πυλών. Υπάρχει ένας πληθυσμός σωφρονιστικών υπαλλήλων, υγειονομικής περίθαλψης και άλλων επαγγελματιών που ως μέρος του επαγγέλματος τους επιβάλλεται να μπαινοβγαίνουν σε καθημερινή βάση. Εκείνοι που εργάζονται σε σωφρονιστικά ιδρύματα ζουν μεταξύ δύο κόσμων: της φυλακής και της ζωής έξω. Συνεπώς, προκύπτει το ερώτημα της εξισορρόπησης των δύο ζωών. Πώς το σωφρονιστικό προσωπικό ζει σε μια ασφαλή εγκατάσταση κράτησης για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και μετά περνά από την πύλη και βοηθά τα παιδιά του με το διάβασμα τους; Πώς μπορεί ένα άτομο να είναι δύο εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι κάθε μέρα, σωφρονιστικός υπάλληλος και πολίτης; Πώς μπορεί να παραμείνει υγιής όταν καθημερινά διασχίζει την πύλη και μπαίνει στον κόσμο των τοίχων και των κάγκελων;
Το περιβάλλον της φυλακής επηρεάζει όλους όσους διέρχονται από τις πύλες. Όταν ένα άτομο εισέρχεται στη φυλακή αισθάνεται αμέσως τη μυρωδιά των σωμάτων που στεγάζονται μαζί, το θόρυβο των φωνών που προσπαθούν να ακουστούν, τον ήχο των χτυπημάτων στα σιδερένια και τσιμεντένια τοιχώματα, και το αίσθημα βίας που κυριαρχεί. Το άτομο πρέπει να βρίσκεται σε επιφυλακή ανά πάσα στιγμή. Σε αυτό το περιβάλλον οι καταδικασθέντες ζούνε μια περίοδο της ζωής τους, ενώ για το προσωπικό των φυλακών αποτελεί μέρος της επαγγελματικής τους καθημερινότητας.
Το αντίκτυπο αυτού του περιβάλλοντος στη συνολική υγεία του προσωπικού των φυλακών εξετάστηκε από πληθώρα ερευνών, οι οποίες καταδεικνύουν τις ιδιαίτερες ανάγκες του εν λόγω πληθυσμού.
Ψυχική υγεία
Αριθμός ερευνών στοχεύουν στην εξακρίβωση των επιπέδων άγχους, ψυχικής υγείας και των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου του σωφρονιστικού προσωπικού. Όσον αφορά στην ψυχική τους υγεία, τα ερευνητικά δεδομένα καταδεικνύουν σημαντικά ποσοστά κατάθλιψης, αισθήματα απελπισίας και σκέψεις αυτοκτονίας (Denhof & Spinaris, 2013). Σύμφωνα με τον Rogers (2001), 25% των υπαλλήλων σωφρονιστικών ιδρυμάτων ανέφεραν ότι αισθάνονται ανικανότητα να βρουν ευχαρίστηση σε οτιδήποτε, και 13% αναφέρουν αισθήματα απελπισίας. Στην ίδια έρευνα διαπιστώθηκε ότι περίπου το 50% των συμμετεχόντων ανέφεραν ότι δεν είχαν ενέργεια ή ότι ήταν υπερβολικά κουρασμένοι, ενώ το 44% ανέφερε συχνούς πονοκεφάλους, και 12% μηνιαίες ημικρανίες. Ο Rogers διαπίστωσε ότι σχεδόν το 20% των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι ένιωθαν κατάθλιψη τουλάχιστον μία έως μερικές φορές το μήνα, ενώ σε άλλη έρευνα οι Denhof και Spinaris ανάφεραν ότι το 26% των συμμετεχόντων παρουσιάζουν μέτρια ως σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης. Στην ίδια μελέτη οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι πολλοί από τους συμμετέχοντες που παρουσίασαν συμπτώματα κατάθλιψης, παρουσίασαν και άλλη νοσηρότητα. Συγκεκριμένα, 67 % των ατόμων που παρουσίασαν συμπτώματα κατάθλιψης, παρουσίασαν και συμπτώματα μετα-τραυματκού στρες.
Σωματική υγεία
Αναλύοντας τη σωματική υγεία αυτής της ομάδας, ο Rogers (2001) ανακάλυψε ότι «περίπου το 16% ανέφερε ότι αντιμετώπιζε δυσκολίες αναπνοής ή δύσπνοια τουλάχιστον μία φορά το μήνα, το 30% έχει βιώσει αλλαγή στην όρεξη τους και αισθάνονται νευρικοί. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ανέφεραν επίσης την κατάχρηση συνταγογραφούμενων φαρμάκων για την ανακούφιση του στρες και του άγχους.
Η έρευνα δείχνει ότι η εργασία σε ένα τόσο βίαιο περιβάλλον έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία του σωφρονιστικού προσωπικού. Η εργασία με βάρδιες επηρεάζει επίσης τις ζωές του προσωπικού, καθώς και των οικογενειών τους. Έχει αποδειχθεί ότι η εργασία με βάρδιες διαταράσσει το εσωτερικό ρολόι που ελέγχει τον ύπνο και την διέγερση (Grant, 1995) με συνέπεια την έντονη αίσθηση κούρασης, ευερεθιστότητα και ναυτία. Ο συνδυασμός της απώλειας ύπνου, του διαταραγμένου ρυθμού ύπνου, δύναται να οδηγήσει σε ευερεθιστότητα και κατάθλιψη, με αρνητικό αντίκτυπο στην οικογενειακή ζωή (Grant, 1995). Πολλές έρευνες τονίζουν ότι η οικογενειακή ζωή των σωφρονιστικών υπαλλήλων μπορεί να γίνει ιδιαίτερα δύσκολη σε σύγκριση με την ζωή του γενικού πληθυσμού. Σε πολλές περιπτώσεις, με την πάροδο του χρόνου, ο κόσμος των φυλακών γίνεται ο κόσμος του προσωπικού και τελικά και οι ίδιοι μετατρέπονται σε κρατούμενους στην φυλακή που εργάζονται.
Συνέπειες
Σύμφωνα με την ελάχιστη διαθέσιμη βιβλιογραφία, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι στις περισσότερες φυλακές παρουσιάζουν μεγάλο αριθμό αδειών ασθενείας, σύνδρομο εξουθένωσης και κατάχρησης αλκοόλ και χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών, καθώς και δυσκολία στην διεκπεραίωση των καθηκόντων τους, γεγονός που οδηγεί σε συχνές απουσίες από τα καθήκοντα τους, σοβαρές ασθένειες ή πρόωρη αφυπηρέτηση ή ακόμα και πρόωρο θάνατο (Deitch et al. 2004, WHO2007, Bourbonnais et al 2007).
Αντιμετώπιση
Σύμφωνα με Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) (2007), το αυξανόμενο στρες που βιώνουν οι υπάλληλοι των σωφρονιστικών καταστημάτων και οι αυξανόμενες ανάγκες των Ευρωπαϊκών σωφρονιστικών καταστημάτων επιβάλλουν την λήψη άμεσων δράσεων. Σε έκθεση του ο ΠΟΥ αναφέρει ότι η προαγωγή της υγείας στο περιβάλλον των φυλακών, θα έπρεπε να αποτελεί σταθερή και ολιστική διαδικασία η οποία να εστιάζεται στην ικανοποίηση εργασίας. Η βιβλιογραφία που αφορά στην διαθεσιμότητα παρεμβάσεων προαγωγής υγείας των σωφρονιστικών υπαλλήλων συσχετίζεται με την διαθεσιμότητα τέτοιων παρεμβάσεων.
Στην Γερμανία εφαρμόζεται πιλοτικά πρόγραμμα προαγωγής της υγείας το οποίο εστιάζεται στην σωματική υγεία του προσωπικού και στην μείωση των επιπέδων του εργασιακού άγχους. Σε μερικά σωφρονιστικά ιδρύματα των Ηνωμένων Πολιτείων Αμερικής εφαρμόζονται προγράμματα:
-
στήριξης ομότιμων (peer support),
-
στήριξης προσωπικού (employee assistance programs)
-
Θεραπευτικά προγράμματα ψυχικής υγείας
-
αντιμετώπισης κρίσεων,
-
διαχείρισης άγχους
-
Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω και αναγνωρίζοντας την μεγάλη ανάγκη για την στήριξη των ατόμων που εργάζονται στο περιβάλλον της φυλακής καλούμαστε να δράσουμε τόσο προληπτικά όσο και θεραπευτικά με κύριο στόχο την στήριξη αυτών που καλούνται να εργάζονται σε χώρους με αυξημένους κινδύνους με σκοπό την πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση υπερκατανάλωσης αλκοόλ και χρήσης παράνομων ουσιών, μείωση του άγχους, των συμπτωμάτων κατάθλιψης και μετα-τραυματικού στρες, καθώς και του συνδρόμου της εργασιακής εξουθένωσης. Οι αρμόδιοι φορείς αλλά και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αναγνωρίσουν την ανάγκη αυτή και να εφαρμόσουν ολοκληρωμένο πρόγραμμα ψυχικής υγείας το οποίο μεταξύ άλλων να προσφέρει (1) αξιολόγηση ψυχικής υγείας σωφρονιστικών υπαλλήλων, (2) βιωματικά εργαστήρια διαχείρισης άγχους, (3) ατομική συμβουλευτική και θεραπεία στα άτομα που εργάζονται στο περιβάλλον της φυλακής και (4) υπηρεσίες διαχείρισης κρίσεων.
Βιβλιογραφία
WHO, 2007. Health in Prisons: A WHO guide to the essentials in prison health. Publications, WHO Regional Office for Europe, Scherfigsvej 8, DK 2100 Copenhagen, Denmark.
Ferdik, F. V., Smith H. P. (2017). Correctional Officer Safety and Wellness Literature Synthesis. National Institute of Justice.
Bourbonnais, R,, Jauvin N., Dussault, J. & Vezina, M. (2007). Psychosocial work environment, interpersonal violence at work and mental health among correctional officers. International Journal of Law and Psychiatry 30, 355-368.
